PANULISAN AKSARA

Kawruh Ejaan Basa Jawa

(1) Asal-usule ejaan basa Jawa iku migunakake aksara Jawa dene basa Indonesia migunakake abjad A B C D E F...lst. Lengkape aksara cacah 20 iku, yaiku :

Ha Na Ca Ra Ka
Da Ta Sa Wa La
Pa Dha Ja Ya nya
Ma Ga Ba Tha Nga

Ing aksara Jawa iku ana Da lan Dha , ana Ta lan Tha. (ing abjad ABC...,anane mung D lan T).
Ya amarga iku ing basa Jawa ana ejaan D (Da) lan Dh (Dha) sarta ana ejaan T (Ta) lan Th (Tha).

Tembung sing migunanake ejan D (d) :
dalan ; dudu ; adil ; gudel ; dodol...,lsp.

Tembung sing migunanake ejaan Dh (dh) :
dhadhu ; adhik ; bedhug ; gedheg ; kodhok...lsp.

Tembung sing migunakake ejaan T (t) :
tamu ; tiba ; manten ; mati ; soto..,lsp.

Tembung sing migunakake ejaan Th (th) :
thuthuk ; kanthil ; penthol ; jranthal ; kethek..,lsp.

(2) Carane mbedakake supaya ora kleru panulise ejaan.

Tembung sing migunanake ejaan 'dh' lan 'th' ,menawa tembung iku diucapake ana ing lambe,lambe nyoro lan rasane ilat kaya nyanthol ing cethak.
Contone tembung-tembung conto ing ndhuwur iku, nalika lambe ngucapake tembung > dhadhu ; adhik ; bedhug ; gedheg ; kodhok ; thuthuk ; kanthil ; penthol ; jranthal ; kethek...rasane ilat kaya nyanthol ing cethak (Coba tembung-tembung iku panjenengan ucapake lan ilat panjenengan rasakake nalika ngucapake tembung-tembung kuwi).

Tembung sing migunakake akrasa 'd' dan 't',yen diucapake, lambe ora nyoro lan rasane ilat ora kaya nyanthol ing cethak, kayadene nalika ngucapakle tembung-tembung > dalan ; dudu ; adil ; gudel ; dodol ; tamu ; tiba ; manten ; mati ; soto...,lsp.

Iki pasinaon sing paling praktis, gampang dipahami supaya bisa nulis basa Jawa kanthi ejaan sing bener.
Merga ing basa Indonesia anane mung hurup 'd' bisa nulis > kedondong , dukun ; dalang ; brandal....Nanging yen tembung-tembung iku ditulis ing basa Jawa, nulise > kedhodhong ; dhukun ; dhalang ; brandhal....

Mengkono uga anane mung hurup 't' ing bahasa Indonesia, bisa nulis > pentol bakso. Nanging yen ing basa Jawa,nulise > penthol bakso.*

(Djajus Pete).
Sepisan maneh dak elingake babagan panulisan aksara "a" ing basa Jawa kang asring ditulis kleru nganggo aksara "o".
Muga dadi tambahing kawruh marang kang durung wanuh bab panulise aksara latin basa Jawa. Panulisan vokal basa jawa nganggo aksara Latin sing rada mbingungake iku kareben ora bingung bisa miturut paugeran ing ngisor iki.

Ing basa jawa swara [ä] utawa a jejeg kudune katulis nganggoaksara a, dudu aksara o, sabab aksara Jawa iku unine nglegena, yaiku ha, na, ca, ra, ka, lsp.
Yen katulis nganggo aksara Jawa, swara nglegena iku katulis tanpa nganggo sandhangan apa-apa.
Manawa swara [ä] utawa swara a nglegena katulis nganggo aksara o, unine terus dadi ho, no, co, ro, ko, lsp.
Lan yen katulis nganggo aksara jawa, kudu tinulis mawa taling lan tarung.
Kajaba kuwi, swara [ä] lan [o] iku bisa mbedaake wujud lan surasaning tembung sabab kalebu fonem kang beda.
Dadi, swara [ä] kang linambangake mawa aksara a iku beda banget karo swara lan aksara o.
Panulisane swara [ä] nganggo aksara a utawa o bisa uga dititeni nganggo cara mangkene.
Yen ana swara [ä] dumunung ing tembung lingga lan tembung kasebut diwuwuhi panambang –e, swara [ä] ing tembung iku owah dadi swara [a] utawa a miring, panulise swara [ä] ing tembung kasebut kudu tinulis mawa aksara a. Tuladha:
arta + -e _ artane
[artä] [-é] _ [artané]
bala + -e _ balane
[bälä] [-é] _ [balane]
sega + -e _ segane
[segä] [-é] _ [sêgané]
rupa + -e _ rupane
[rupä] [-é] _ [rupané]
Katon cetha swara [ä] ing tuladha dhuwur bakal owah dadi [a] sawise kawuwuhan panambang –e.


Kawruh Basa Jawa
Tembung Jawa ENTHENGAN TANGAN apa padha tegese karo RINGAN TANGAN ing bahasa Indionesia? Soale tembung Jawa 'entheng' yen diterjemahake menyang bahasa Indonesia yaiku > ringan.

Jebul tegese ora padha,malah nduweni teges kang kosok balen. Enthengan tangan nduweni teges kang ala (negatip) dene ringan tangan nduweni teges sing apik (positip).
Ing bahasa Indonesia, ringan tangan tegese > suka menolong , membantu, lekas berbuat sesuatu. Dene enthengan tangan (basa Jawa) tegese > seneng mara tangan ; cengkiling ; seneng milara.
Tembung Jawa sing tegese padha karo 'ringan tangan' (bhs Ind) yaiku > enthengan bau.

Ana tembung 'mara tangan' lan ya ana tembung 'ditangani' sing tegese dipilara nganggo tangan. Ukara > Wong wadon iku nangis gero-gero mentas ditangani bojone = mentas ditempiling bojone utawa mentas dijotos bojone.
Beda tegese karo tembung 'ditangani' ing bahasa Indonesia sing tegese > dikerjakan utawa dipriksa yen mujudake perkara. Ukara (1) Jembatasn yang ambrol itu akan segera ditangani pemerintah. (2) Dua saudara yang saling bacok itu, sekarang ditangani polisi, Polres"

Tembung 'ditangani' (bhs Indonesia) iku saiki akeh diserap dening penulis basa Jawa sing dadi kurang trep panganggone,malah ngguyokake. Ukara > Sedulur loro sing padha bacokan iku saiki ditangani polisi, Polres (mengkono penulis Jawa enggone njawakake ing tulisane sing kepacak ing majalah Jawa ).
Malah ora mung penulis Jawa, masyarakat Jawa ya wis kaya lumrah nggunakake tembung 'ditangani' kang kleru enggone ngetrepake ing omongan basa Jawa, kaya ing conto ukara iki > "Kades sing korup Sembako iku saiki wis ditangani Bupati," tembunge sawenenh pendhudhuk desa.
"Ya lara no, awake, yen kamplengi pak Bupati," grenenge kancane krungu tembung kaya mengkono awit kancane ngerti, tembung ditangani ing basa Jawa tegese dipilara nganggo tangan.@


Mulane, tembung arta, bala, sega, lan rupa ORA BENER yen katulis arto, bolo, sego, lan rupo.

CANDRA SANGKALA

oleh NGURI-URI BASA JAWA pada 31 Desember 2012 pukul 23:01 ·

PENANGGALAN Jåwå Cåndråsångkålå utåwå pênanggalan kang anút lakuníng rêmbulan ngubêngi bumi nganti saiki isíh lumaku, disêbút Taún Jåwå.

Pétungan Taún Jåwå wís dijumbúhaké karo Taún Hijriyah (Arab) nalikané Súltan Agúng jumênêng nåtå ing Mataram. Sênajan mangkono, panjumbuhé ora nurún utåwå njiplak, nangíng ugå migunakaké étungan-étungan kang njlimêt déníng pårå ahliné. Jalaran pancèn ånå bédané ing antarané étungan Cåndråsangkålå Jåwå karo étungan taún Hijriyah. Prabédané síng cêthå ånå ing panêtêpan surupíng dinå nalika ganti sasi.

Cåndråsångkålå Jåwå nêtêpaké surupíng dinå gantining sasi ajêg ing wanci surupíng suryå (antarané jam 17.00-18.00). Déné surupíng dinå gantiníng sasi cårå Hijriyah ditêmtókaké
- hilal (kahanan dêrajat êndhèk dhuwuré rêmbulan).
- rukyah (nóntóni langsúng) utåwå hisab (ngétúng) biså dingêrtèni hilal banjúr ditêtêpaké gantiníng sasi.

Cårå mangkono iku kanggoné Jåwå ing jaman Súltan Agúng, ora gampang. Jalaran Jåwå iku mapan ing wilayah tropís kang langité ora rêsík kåyå ing Arab kang wujúd gurún pasír. Mênåwå kudu mêruhi hilal rêmbulan dadi kangèlan mênåwå ing masa rêndhêng.
Kêjåbå iku, Jåwå duwé étungan putêrané dinå sing luwíh pêpak kang kudu kamót ing pênanggalané. Mênåwå ora kamót, pênanggalan síng digawé anyar mêsthi ora payu kanggoné masyarakat umúm. 

Kang mangkono iku ora dikêrsakaké panjênêngané Súltan Agúng. Mulå sênajan dijumbúhaké karo pênanggalan Hijriyah, Cåndråsångkålå Jåwå ora ngowahi étungan-étungan kang wís lumaku ing masyarakat Jåwå. Lakuné rêmbulan kang ngubêngi bumi, saubêngan suwéné 29,25 dinå, mula umuré taún Cåndråsångkåla ora biså ajêg pêrsis 30 dinå sabên wulané.
Krånå iku umuré taún dipérang dadi wêrnå loro (2). yaiku :
- taún Wastu (cêndhak) umúr 354 dinå lan
- taún Wuntu (dåwå) umúr 355 dinå.
Síng kanggo mbédakaké Wuntu utåwå Wastu ånå ing umuré sasi Bêsar (kåyå taún kabisat Masèhi ing sasi Pébruari). Sasi Bêsar ing taún Wastu umuré 29 dinå, déné Taún Wuntu sasi Bêsar umuré 30 dinå.
Umuring sasi siji-sijiné mangkéné :
01. Surå: 30 dinå,
02. Sapar 29 dinå,
03. Mulúd : 30 dinå,
04. Bakdamulúd : 29 dinå,
05. Jumadilawal : 29 dinå,
06. Jumadilakír : 30 dinå,
07. Rêjêb : 29 dinå,
08. Ruwah : 29 dinå,
09. Påså : 30 dinå,
10. Sawal : 29 dinå,
11. Dulkaidah : 30 dinå,
12. Bêsar : 29 dinå (taún Wastu) lan 30 dinå (taún Wuntu).

Taún Wuntu (355 dinå) sabên sêwinduné (8 taún) ånå 3.
Étungan lawas (sadurungé dijumbúhaké karo pênanggalan Hijriah/Arab) tibå taún:
01. Éhé,
02. Dal, lan
03. Jimakír.
Déné étúngan anyar (sawisé dijumbúhaké karo pênanggalan Hijriyah/Arab) tibå taún : 01. Éhé, 02. Jé, lan 03. Jimakír. Jênêngé taún Jåwå lan umuré sabên sêwindu :
01. Alip: 354 dinå,
02. Éhé 355 dinå (lawas) 354 dinå (anyar),
03. Jimawal :354 dinå,
04. Jé: 354 dinå (lawas) 355 dinå (anyar),
05. Dal : 355 dinå,
06. Bé : 354 dinå,
07. Wawu : 354 dinå,
08. Jimakír : 355 dinå.
Sêwindu umuré 2.835 dinå, nalikå dijumbúhaké karo Pawukón kang umuré 210 dinå durúng pêthúk. Bisané pêthúk yèn wís róng windu, 5.670 dinå. Têgêsé sabên róng windu, wuku lan wêtóné pêthúk manèh. Biså ugå såkå étungan iku, kanggoné Jåwå, matêngé manungsa (biologís) diwiwiti nalikå umúr 2 windu. Pênanggalan Jåwå duwé étungan kang disêbút Kurúp. Umuré 15 windu utåwå 120 tahún. Pétungan kurúp iki kanggo njumbúhaké Cåndråsangkålå Jåwå karo pênanggalan Hijriyah. Carané sabên ganti Kurúp (120 tahún), tibané tanggal 1 Surå ing taún Alip diajóké sêdinå. Diwiwiti ing taún Jåwå 1555, wêktu panjumbuhé Cåndråsangkålå Jåwå karo pênanggalan Hijriyah.Wóndéné katrangan gantining Kurúp kasêbút ing ngisór iki:
Taún Jåwå Jênêngé Kurúp Tanggal 1 Surå Alip
01. 1555 - 1674 (120 taún) Jamngiyah Jêmuwah Lêgi
02. 1675 - 1746 (72 taún) Kamsiyah Kêmis Kliwón
03. 1747 - 1866 (120 taún) Arbangiyah Rêbo Wagé
04. 1867 - 1986 (120 taún) Salasiyah Sêlåså Pón
05. 1987 - 2106 (120 taún) Isnaniyah Sênèn Pahing
06. 2107 - 2286 (120 taún) Akadiyah Minggu Lêgi
07. 2227 - 2346 (120 taún) Sabtiyah Sabtu Kliwón
Sabên gantiné Kurúp ngakibataké owah-owahané taún wuntu (dåwå). Nalikå Kurúp Jamngiyah, tahún wuntuné kang owah : 01. Éhé, 02. Dal, 03. Jimakír. Barêng ganti Kurúp Kamsiyah taún wuntu Dal diganti tiba Jé.
Sabanjuré ganti Kurúp Arbangiyah umuríng sasi ing taún Dal diowahi dadi : 30, 30, 29, 29, 29, 29, 30, 29, 30, 29.
Pêrluné owah-owahan iku supåyå tibané Grêbêg Muludíng tahún Dal lêstari tibå dinå: Sênèn Pón. Mangkono satêrusé sabên ganti Kurúp ånå owah-owahan tibané tahún wuntu (dåwå) lan umuré sasi ånå ing taún Dal. Pamrihé supåyå tibané Grêbêg Muludíng tahún Dal ajêg ing dinå Sênèn Pón.
Kanthi mangkono, biså dimangêrtèni mênåwå Jåwå pancèn luwíh ‘pintêr’ ing babagan yåså pênanggalan. Nyatané ora múng anggêr madhakaké pênanggalan Cåndråsangkålå Jåwå karo pênanggalan Hijriyah.
Ånå wêwatón sing kudu dianggo pathókan yaiku Grêbêg Mulúd, kang sêjatiné mèngêti kêlahiran lan sédané Kanjêng Nabi Muhammad kang sabên tahún Dal kudu tibå dinå Sênèn Pón.
Candrasangkala utawa Sengkalan kuwi cara nulis taun sing disandhi nganggo ukara. Sengkalan punika kedadosan saking tembung saka+kala+an, lajeng mungel sangkalan; wusananipun luluh dados sengkalan.[1] Panulisan titi mangsa iki asring kagunakaké ing Sastra Jawa Kuna lan Tengahan. Cara macané kanthi diwalik. 
Tuladha: Sirna ilang krětaning bumi, yen diterjemahaké dadi angka 0, 0, 4, 1. Diwalik banjur dadi 1400. Tembung “sengkalan”, asalé saka tembung “saka” lan “kala”. Saka utawa çaka iku jenengé bangsa Indhu, kala utawa kala ateges wektu. Sakakala yaiku kalané ana ratu golongan çaka kang jumeneng nata ing tanah Indhu sisih kidul, lan wektu iku wiwitané tahun saka, yaiku taun 1 utawa taun 78 Masèhi. 
Mungguh kang dikarepaké “sengkalan”, yaiku unèn-unèn sing nduwèni teges angkaning taun.Ing jaman biyèn sing kanggo pétungan ing Tanah Jawa iku taun Saka. Nanging saiki ana sing migunakaké taun rembulan utawa taun candra, yaiku pétungan sing sasiné manut lakuning rembulan, diarani: “Candrasengkala”. Sengkala kang adhedhasar taun srengéngé, banjur diarani: “Suryasengkala”
Carané Maca Sengkalan:Maca sengkalan padha karo maos ukara umume, nanging angka sing kinandhut ing ukara sengkalan mau diwaos saka mburi mengarep utawa saka tengen mangiwa kaya maca tulisan Arab. Tegese, angka saka ukara sing keri saka sengkelan mau dadi angka taun sing ngarep dhewe, kosok baline angka sing kinandhut ing tembung sepisan, saka sengkalan Buta Cakil kang unine: Tangan Yaksa satataning Janma (penyempurnaan bentuk wayang) Buta Cakil dhek jaman Sultan Agung.Tangan : 2, Yaksa: 5, Satataning: 5, lan janma:1, dadi diwaca tahun 1552 Jawa utawa taun 16700 Masehi
Tembung lan watek wantuné
Tembung sing nduwèni watek 1 yakuwi: Tunggal, Siji, Nyawiji, Gusti, Sujanma, Jalma, Wong, Semèdi, Nabi, Rupa, Maha, Iku, Rat, Jagad, Bumi, Bawana, Surya, Candra, Kartika, Urip, Wani, Putra, Tyas, Kalbu, Wardaya. Raja, Ratu, Narpa. .

Tembung sing nduwèni watek 2 yakuwi: 
Kalih, Dwi, Asta, Nembah, Nyembah, Nétra,Caksu, Soca, Pandulu, Tingal, Paningal, Kembar, Myat, Swiwi, Peksi, Paksi, Paksa, Sikara, Dresthi, Kanthi, Apasang, Sungu, Talingan, Karna. .

Tembung sing nduwèni watek 3 yakuwi; 
Tiga, Tri, Bahni, Geni, Agni, Ujwala, Murub, Urub, Dahana, Payudhan, Yudha, Perang, Kaya, Kadya, Kadi, Bentèr, Kawruh, Guna, Wédha, Naut, Teken, Pawaka, Rananggana, Brama. .

Tembung sing nduwèni watek 4 yakuwi: 
Papat, Pat, Catur, Wahana, Warih, Dadya, Kéblat, Suci, Wening, Nadi, Toya, Jaladri, Samodra, Tasik, Sindu, Marta, Karta, Masuh, Segara. .

Tembung sing nduwèni watek 5 yakuwi; 
Lima, Gangsal, Panca, Pandawa, Wisik, Gati, Indriya, Parastra, Gaman, Panah, Pusaka, Lungid, Landhep, Guling, Diyu, Dik, Buta, Yaksa, Raseksa, Raseksi, Wil, Galak, Tata, Maruta, Bayu, Samirana, Angin, Marga. .

Tembung sing nduwèni watek 6 yakuwi: 
Nem, Sad, Rasa, Hartati, Sarkara, Tikta, Obah, Oyag, Kayu, Wreksa, Prabatang, Lindhu, Mangsa, Naya, Wayang, Ilat. .

Tembung sing nduwèni watek 7 yakuwi: 
Pitu, Sapta, Prawata, Giri, Arga, Gunung, Acala, Pandhita, Resi, Wiku, Sogata, Swara, Dwija, Wulang, Mulang, Weling, Wasita, Tunggang, Titihan, Titih, Turangga, Aswa, Kuda, Jaran, Sabda, Muni. .

Tembung sing nduwèni watek 8 yakuwi: 
Wolu, Astha, Basu, Basuki, Slira, Murti, Bujangga, Pujangga, Manggala, Taksaka, Ula, Naga, Sarpa, Sawer, Dwipa, Bajul, Liman, Dwipangga, Èsthi, Gajah, Dirada, Kunjara, Tanu, Madya. .

Tembung sing nduwèni watek 9 yakuwi: 
Sanga, Sang, Nawa, Déwa, Dwara, Lawang, Kori, Gapura, Lawang, Wiwara, Ambuka, Gandha, Puspa, Kembang, Kusuma, Bedhah, Muka, Rudra, Gatra, Menga, Mancep. .

Tembung sing nduwèni watek 0 yakuwi: 
Ilang, Musna, Sirna, Nir, Murca, Mlethik, Langit, Akasa, Wyat, Tawang, Kombul, Muluk, Nenga, Luhur, Duwur, Adoh, Swarga, Tanpa, Tan, Swuh, Suda, Windu.
Tembung sing nduwèni watek 2 yakuwi: Kalih, Dwi, Asta, Nembah, Nyembah, Nétra,Caksu, Soca, Pandulu, Tingal, Paningal, Kembar, Myat, Swiwi, Peksi, Paksi, Paksa, Sikara, Dresthi, Kanthi, Apasang, Sungu, Talingan, Karna. .
Tembung sing nduwèni watek 3 yakuwi; Tiga, Tri, Bahni, Geni, Agni, Ujwala, Murub, Urub, Dahana, Payudhan, Yudha, Perang, Kaya, Kadya, Kadi, Bentèr, Kawruh, Guna, Wédha, Naut, Teken, Pawaka, Rananggana, Brama. .
Tembung sing nduwèni watek 4 yakuwi: Papat, Pat, Catur, Wahana, Warih, Dadya, Kéblat, Suci, Wening, Nadi, Toya, Jaladri, Samodra, Tasik, Sindu, Marta, Karta, Masuh, Segara. .
Tembung sing nduwèni watek 5 yakuwi; Lima, Gangsal, Panca, Pandawa, Wisik, Gati, Indriya, Parastra, Gaman, Panah, Pusaka, Lungid, Landhep, Guling, Diyu, Dik, Buta, Yaksa, Raseksa, Raseksi, Wil, Galak, Tata, Maruta, Bayu, Samirana, Angin, Marga. .
Tembung sing nduwèni watek 6 yakuwi: Nem, Sad, Rasa, Hartati, Sarkara, Tikta, Obah, Oyag, Kayu, Wreksa, Prabatang, Lindhu, Mangsa, Naya, Wayang, Ilat. .
Tembung sing nduwèni watek 7 yakuwi: Pitu, Sapta, Prawata, Giri, Arga, Gunung, Acala, Pandhita, Resi, Wiku, Sogata, Swara, Dwija, Wulang, Mulang, Weling, Wasita, Tunggang, Titihan, Titih, Turangga, Aswa, Kuda, Jaran, Sabda, Muni. .
Tembung sing nduwèni watek 8 yakuwi: Wolu, Astha, Basu, Basuki, Slira, Murti, Bujangga, Pujangga, Manggala, Taksaka, Ula, Naga, Sarpa, Sawer, Dwipa, Bajul, Liman, Dwipangga, Èsthi, Gajah, Dirada, Kunjara, Tanu, Madya. .
Tembung sing nduwèni watek 9 yakuwi: Sanga, Sang, Nawa, Déwa, Dwara, Lawang, Kori, Gapura, Lawang, Wiwara, Ambuka, Gandha, Puspa, Kembang, Kusuma, Bedhah, Muka, Rudra, Gatra, Menga, Mancep. .
Tembung sing nduwèni watek 0 yakuwi: Ilang, Musna, Sirna, Nir, Murca, Mlethik, Langit, Akasa, Wyat, Tawang, Kombul, Muluk, Nenga, Luhur, Duwur, Adoh, Swarga, Tanpa, Tan, Swuh, Suda, Windu.1 Januari pukul 0:02 

OTHAK ATHIK MATHUK

 
Kawruh Basa Jawa :
LIR lan NIR

Tembung 'lir' lan 'nir' padhadene tembung Kawi. Tembung iku isih sok klera-kleru digunakake dening wong sing kurang ngerti, njalari kleru enggone ngucap lan nulis. Sadurunge nggunakake, kudu ngerti dhisik apa tegese tembung-tembung LIR lan tembung NIR.

(a ) LIR = kaya = kadya = seperti (bhs Ind).
Ukara :
(1) Sinome lir lunging pakis kabaratan = Sinome kaya lunging pakis keterak barat (angin ). Maksude, sinome katon kekitir keterak angin.
(2) Lambene lir manggis karengat = Lambene kaya manggis kang rengat. Makusude, kulit manggis kang rengat (mlethek) katon njerone abang maya-maya.Aran lambe kang endah, abange alami, ora saka abange lipstik.

(b) NIR = tanpa
Ukara :
Mugi panjenengan tansah manggih karaharjan nir ing sambekala.
Nir ing sambekala = tanpa ana sambekala = tanpa ana rubeda utawa alangan.

Akeh wong klera - kleru enggone ngucap utawa nulis, kaya mengkene ucape > Mugi-mugi panjengan tansah wilujeng lir ing sambekala.
Yen enggone ngucap kaya mengkono, padha karo didongakake ala, didongakake slamet kok slamete dipadhakake kaya sambekala utawa alangan. @

( Djajus Pete ).-
Endi sing bener ?

(1) Sugeng enjing apa Wilujeng enjing ?
(2) Matur nuwun apa Matur suwun ?
(3) Nuwun sewu apa Nyuwun sewu ?

(1)
Wiwit biyen wong wis lumrah ngucapake > Sugeng enjing ; Sugeng siyang sing tegese Selamat pagi ; Selamat siang.
Nanging watara limang 10 taunan kepungkur, ana ahli basa Jawa sing ngritik yen sing bener iku > Wilujeng enjing ; Wilujeng Siyang. Dhasar alasane ,yaiku > Sugeng iku tegese urip. Yen 'wilujeng' tegese slamet ( selamat)
Prakara iku nuwuhake pro lan kontra tekan seprene. Wong-wong sing wis kadhung kulina nggunake 'sugeng' emoh ngowah pangucape dadi 'wilujeng'.
Merga sing nggunakake basa iku masyarakat, akhire lelorone dianggep padha benere awit pancen masyarakat sing nggunakake basa sarana langsung kanggo komunikasi ing saben dinane.

(2)
Matur nuwun
matur = omong = kandha
nuwun = mratelakake pakurmatan (menyatakan rasa hormat)
Matur nuwun = omong mratelakake pakurmatan

Akeh uga wong ngucap 'matur suwun' utawa 'matur kasuwun'. sing uga ora kena diluputake. Mung wae sing luwih lumrah keprungu ing satengahe masyarakat yaiku tembung > matur nuwun.

(3)
Nuwun sewu.
Nuwun = mratelakake pakurmatan (menyatakan rasa hormat).
Saka akehe enggone ngurmati, enggone kurmat kaya nganti kaping sewu. Conto ukara :
(1) "Nuwun sewu, Pak. badhe nyuwun pirsa. Dalemipun pak Lurah punika pundi ?"
(2) " Nuwun sewu, badhe ndherek langkung, Pak " tembunge bocah sing ngerti tatakrama, arep liwat ing dalan cilik sing ing pinggir dalan kono akeh wong tuwa padha lungguhan.

Yen ana sing ngucaoake 'nyuwun sewu' , kleru, awit 'nyuwun' iku tegese 'njaluk.' Nyuwun sewu tegese rak njaluk sewu. ( nJaluk kok mung sewu, mboksing akeh pisan, njaluk sajuta apa rong juta ).

( Djajus Pete ).-

SEPA SEPI LIR SEPAH SAMUN

(1) Ukara kasebut klebu basa rinengga, kejaba becik tata rakiting ukarane, uga ngandhut purwakanthi sastra. Purwakanthi sastrane yaiku kaya kang kasebut ing sajrone tandha kurung.

(se)pa (se)pi lir (se)pah (sa)mun = pengulangan suku kata > sa.
se(pa) se(pi) lir se(pah) samun = pengulangan suku kata > pa.

Basa rinengga mengkono iku kejaba becik, edi peni tata rakiting ukarane, yen diucapake uga kepenak dirungu. Apamameh kanthi ukara kang mentes ngandhut makna kang jero.

(2) Ukara 'sepa sepi lir sepah samun ' tinemu ing Serat Wedhatama, riptane Kanjerng Gusti Arya Adhipati Mangkunegara ka-IV ing Surakarta Hadiningrat. Dene tegesing tembung siji-sijine, yaiku :

sepa = ora ana rasane = hambar ( bhs Ind)
sepi = sepi ora ana apa-apane
llir = kaya = seperti (bhs Ind)
sepah = ampas
samun = sepi banget

Dadi wong iku, luwih-luwih dadi wong tuwa utawa wong sepuh, aja mung 'sepuh tuwuh'. Ingkang Sinuwun Paku Buwono ka-IV, milah-milahahe anane tembung sepuh tumrap wong tuwa, yaiku :

(a) sepuh tuwuh = mung akeh umurem mung tuwa ragane.
(b) sepuh lungguh = enggone aran sepuh merga duwe kalungguhan senajan umure isih enom.
(c) sepuh tayuh = ngerti utawa mudheng bab agal-alusing rasa / kahanan lan nduweni piyandel.
(d) sepuh kawruh = sugih kawruh maneka warna babagan tata- lair.

Ngenani jerone kawruh batin ora mesthi dumunung ing wong tuwa . Akeh wong tuwa sing mung akeh umure (sepuh tuwuh) tuwa tuwas, njerone kothong kaya ampas sing ora ana apa-apane. Yen bisa, dadiya wong marang werdining ngelmu lan bisa ngetrapake ing urip padinan kanggo pangukuhing jiwa, yaiku sing diarani wong tuwa .@

( Djajus Pete ).-

TEPA SLIRA

Akeh tetembungan Jawa sing metes kena kanggp ngasah rasa, nggegulang jiwa kanggo sanguning urip ing satengahe bebyaran. Tembung utawa ukarane ora mesthi dawa, akeh uga sing tembunge cekak kayadene tembung TEPA SLIRA sing mung rong tembung. Senajan cekak nanging aos, mentes, isi piwulang becik.

Tepa slira saka tembung TEPA lan SLIRA.
Tepa tegese, apa-apa sing kanggo ukuran. Slira tegese awak, badhan utawa dhiri pribadi ( awake dhewe ).
Tepa slira, tegese, samubarang tumindak diukur, ditepakake ing awake dhewe. Yen awake dhewe emoh diapusi, ya aja ngapusi wong. Yen awake dicethot krasa lara, ya aja nyethot uwong. Yen ing ati lara disepelake uwong, ya aja nyepelekake uwong.

Wong yen tansah bisa tepa slira ing sabarang tumindake, wis mesthi akeh slamate lan bakal diasihi dening bebrayan saka enggone kanggonan budi utawa. Embah - embahe wong Jawa wis padha paugeran saka piwulange nenek-moyange wujud ukara mengkono kuwi kanggo ngukur ala lan becik.
Wong bisa ngecakake tepa slira saka manut pituduhe swaraning atine awit swara ati iku ing salawas-lawase tansah ngajak ing dalaning bebener. Swara ati utawa swara kalbu iku ora nate goroh lan tansah elik-elik yen wong mau arep tumindak luput. Sadurunge wong colong jupuk,umpamane, wis mesthi atine wis elik-elik ing sadurunge yen nyolong iku ora becik, aja dibacutake. Dene kok akeh wong sing nerak-nerak seneng ngumbar hawa napsu ing tumindak kleru , iku saka budheging kupinge sing ora gelem ngrungoake swaraning atie. Ora bakal wong bisa tepa slira yen ora gelem nggugu swaraning atine? @

CANCUT TALI WANDA

Wangsulan :
Cantut tali wanda, tegese, temenan enggone tumandang gawe.

Jlentrehe mengkene :
Yen mung ngapalake tegese ukara, gampang apal. Nanging ana uga sawetara wong sing penasaran saka ora mudheng marang anane tembung 'cancut tali wanda' iku, kepiye nalare dene tembung iku nduweni teges > temenan enggone tumandang gawe?
Kanggo mangerteni tegesing ukara, kudu ngerti luwih dhisik tegese tembung siji lan sijine amrih pangertene bisa gamblang. Luwih-luwih ukara-ukara lawas tinggalane embah-embahe wong Jawa sing anane wis wiwit biyen, isih kudu diolak-alik kepiye mula-bukane sawijining tembung nduweni surasa.

(a) cancut = nyilakake jarit banjur disuwelake ing sabuk utawa setagen. ( Jaman biyen,wong-wong lanang padha nganggo jarit kang disabuki amba utawa disetageni. Yen arep tumandang gawe, mesthi wae jarite bisa ngribedi yen ora disilakake mendhuwur lan disuwelake ing sabuke ).
(b) wanda = awak.
Cancut tali wanda = jarite ditalekake utawa disuwelake ing awak merga arep tumandang gawe temenan.

Ukara :
(1) KPK cancut tali wanda mbrantha koruptor.
(3) Wong-wong kampung cancut tali wanda ndandani kreteg kang ambrol keterak banjir.

Yen ing idiom bahasa Indonesia, cancut tali wanda padha karo menyingsingkan lengan baju.

( Djajus Pete ).-
Kawruh Basa Jawa

Tembung Jawa ENTHENGAN TANGAN apa padha tegese karo RINGAN TANGAN ing bahasa Indionesia? Soale tembung Jawa 'entheng' yen diterjemahake menyang bahasa Indonesia yaiku > ringan.

Jebul tegese ora padha,malah nduweni teges kang kosok balen. Enthengan tangan nduweni teges kang ala (negatip) dene ringan tangan nduweni teges sing apik (positip).
Ing bahasa Indonesia, ringan tangan tegese > suka menolong , membantu, lekas berbuat sesuatu. Dene enthengan tangan (basa Jawa) tegese > seneng mara tangan ; cengkiling ; seneng milara.
Tembung Jawa sing tegese padha karo 'ringan tangan' (bhs Ind) yaiku > enthengan bau.

Ana tembung 'mara tangan' lan ya ana tembung 'ditangani' sing tegese dipilara nganggo tangan. Ukara > Wong wadon iku nangis gero-gero mentas ditangani bojone = mentas ditempiling bojone utawa mentas dijotos bojone.
Beda tegese karo tembung 'ditangani' ing bahasa Indonesia sing tegese > dikerjakan utawa dipriksa yen mujudake perkara. Ukara (1) Jembatasn yang ambrol itu akan segera ditangani pemerintah. (2) Dua saudara yang saling bacok itu, sekarang ditangani polisi, Polres"

Tembung 'ditangani' (bhs Indonesia) iku saiki akeh diserap dening penulis basa Jawa sing dadi kurang trep panganggone,malah ngguyokake. Ukara > Sedulur loro sing padha bacokan iku saiki ditangani polisi, Polres (mengkono penulis Jawa enggone njawakake ing tulisane sing kepacak ing majalah Jawa ).
Malah ora mung penulis Jawa, masyarakat Jawa ya wis kaya lumrah nggunakake tembung 'ditangani' kang kleru enggone ngetrepake ing omongan basa Jawa, kaya ing conto ukara iki > "Kades sing korup Sembako iku saiki wis ditangani Bupati," tembunge sawenenh pendhudhuk desa.
"Ya lara no, awake, yen kamplengi pak Bupati," grenenge kancane krungu tembung kaya mengkono awit kancane ngerti, tembung ditangani ing basa Jawa tegese dipilara nganggo tangan.@
KANCILEN 

Ing postinganku, taksebutake , wong Jawa ngarani kancilen marang wong sibng ora enggal bisa turu bengi. Anane mung klisikan, glebagan, mripat mentholong terus, ora enggal bisa turu ing wayah tengah wengi.
Sedulur Dhenny Purwonegoro, asung komentar mengkene > Kancilen jare angel turu. Iku lagi kancilen, durung ;gajahen' njur kaya ngapa yah?

Sing dadi pitakonan, kepiye nalare embah-embahe wong Jawa jaman biyen nyebut 'kancilen' kanggo ngarani wong sing angel turu bengi. Kok ora nganggo jeneng kewan liyane, 'gajahen' kaya komentare mas Dhenny, apa 'wedhusen' utawa nyebut jenenge kewan liyane. Kok arane 'kancilen' iku nalare kepiye?
Apa ana sanak kadang kang darbe alasan sing masuk akal?
SEPA SEPI LIR SEPAH SAMUN

Ukara kasebut tinemu ing sawijining tembang ing Serat Wedhatama. Dene tegese tembung siji-sijine, yaiku :

sepa = ora ana rasane = hambar (bhs Ind)
sepi = sepi ora ana apa-apane
lir = kaya = seperti (bhs Ind)
sepah = ampas
samun = sepi banget

Dadi wong urip kudu nduweni kawruh batin (rokhani) sing jero ngenani kautamaning urip. Aja dadi wong sing uripe sepa sepi lir sepah samun, lire , uripe ora beda kaya sepah sing wis ora ana gunane tumrap bebrayan (masyarakat). Luwih-luwih dadi wong tuwa utawa wong sepuh, aja dadi wong tuwa sing mung seopuh tuwuh.
Ingkang Sinuwun Paku Buwono ka-IV milah-milah anane pangerten tembung sepuh, yaiku :

(1) sepuh tuwuh = mung akeh umure ,mung tuwa ragane.
(2) sepuh lungguh = enggone kasebut sepuh merga duwe kalungguhan senajan umure isih enom.
(3) sepuh tayuh = ngerti utawa mudheng bab agal-alusing rasa utawa kahanan sarta nduweni piyandel (keyakinan)
4) sepuh kawruh = sugih kawruih maneka warna babagan kawruh tata lair.

Ora kabeh wong tuwa mesthi duwe kawruh batin.Kepara luwih akeh cacahe wong tuwa sing mung tuwa ragane ,akeh umure , nanging njerone kothong kaya ampas,ora ana isine blas. Ya wong mengkono iku sing aran sepa sepi lir sepah samun (sepuh tuwuh).
Dadia wong tuwa sing mentes ana isine,weruh werdining ngelmu sarta bisa ngetrapake jroning urip kanggo pikukuhing jiwa.*

(Djajus Pete, Jakarta,04 Jan 2012),-

WATUK lan WATAK

Tulisan watuk lan watak bedane mung ana ing hurup U lan hurup A. Yen disawang bedane kaya mung sepele, mung ana ing sahurup, nanging ing prakara teges (arti),tembung loro kuwi adoh banget bedane. Watuk bisa mari, kena ditambani, nanging yen watak ora bisa mari. Kepiye nalare kok bisa kaya mengkono?

Hurup U ing tembung watuk, wujude bolong ndhuwur. Baksilwatuk ing njerone huru U iku. Yen klebon obat watuk, baksile gampang mlayu ilang liwat bolongan dhuwur iku. Mulane yen mung watuk, gampang mari ditambani.

Wujude hurup A ing tembung watak nganggo dipalang tengah njalari ana bentuk segitiga ing ndhuwur. Sing aran 'watak' manggon ing njero segitiga iku, mulane ora bisa metu utawa ora bisa mari. Marine watak yen wong wis diujurake ngalor. (DP).-

W U Y U N G
(Tukar Padu)

Wong yen lagi wuyung, lagi gandrung, ya ngana kae, pethak-pethuk. Yen TIR PADHA IRENGE, SIR PADHA SENENGE, ya dadi. Jaka - Prawan, klakon nikahan.

(1) Nalika isih pacaran, adate, sing akeh omonge iku sing lanang. Ngecepres wae, sing wadon, ceweke, kaya diakon ngrungokake wae.

(2) Yen wis klakon nikahan, dadi bojone, genti sing wadon sing akeh omonge. Sing lanang kaya diakon ngrungokake rembuge perkara butuh.
"Apa-apa larang, Mas. Nganti wedhak wae saiki ora bisa nganggo sing apik. Dhek kae, wedhak Ponds ae aku emoh nek ora wedhak Tulji. Saiki, wedhak bantal ya arep. Srandhal ya ngono...Dhek kae, srandhal ya Carvil, Ardhiles apa Kasogi...Saiki, srandhal japit ya gelem," tembunge sing wadon ngandhakake jaman prawane nganggo wedhak lan srandhal sing bermerk, rega larang.
Sing lanang meneng wae, ora semaur blas, ngrumangsani pengasilan kurang, pegaweyane ora mesthi.

(3) Bareng klakon anak-anak, ya beda maneh awit butuhe saya akeh. Lanang lan wadone padha akeh omonge. Omong banter-banteran aliyas padu perkara butuh, tanggane sing diakon ngrungokake enggone padu.

(Kaserat dening bapa Djajus Pete nalika tanggal 28 Desember 2012, kang wektu iki lagi plesir nyang Batavia.)

GARA-GARA

Aweh conto iku luwih utama tinimbang mung omong apik, awit akeh wong sing mung apik unine lambe nanging tumindake ora cocog karo unine lambene. Mung kanggo abang-abang lambe, ora tumus tekan ing atine. Mung lamis aliyas munafik.
Nyatane padha ora bisa nyontoni apik senajan dadi Tokoh Masyarakat, dadi Pemuka Agama, Ahli Kitab. Dadi Pimpinan, dadi Pejabat, dadi Wakil Rakyat. Ora kok Ing Ngarsa Sung Tuladha nanging ING NGARSA MUMPUNG KUWASA. Ora kok Ing Madya Mangun Karsa nanging ING MADYA NGGROGOTI ARTA. Ora kok Tut Wuri Handayani nanging TUT WURI HAMBUBUTI. Bubrah sakehing tata, gawe panas sumuke hawa satemah nuwuhake Gara-Gara.

Gara - Gara !
Gara-gara yen diwalik unine : Raga - raga. Tegese, saya akeh manungsa sing mung mburu kanikmataning raga, kurang marsudi marang alusing budi, tuntunane agami. Kitab Suci mung kanggo isen-isen lemari. mBuru kadonyan, ninggal kautaman. Mentalan, mburu kemewahan, kawibawan, kaluhuran, drajat-pangkat lan kamelikan.
Melik nggendhong lali, bandhane negara digrogoti. Dhuwite rakyat, disikat.
Dadi garong, omahe magrong-magrong.
Dadi maling, methangkring.
Dadi rampog, malah mongkog.
Brandhal kecu sugih mbrewu.
Wong ngawur, makmur.
Wong salah, mbregagah, bungah-bungah.
Wong edan bisa dandan.
Koruptor mopyor, tumpakane montor. Bebas murni ora diadili, yen wong cilik negor jati sadriji, ngringkuk dibui telung sasi. Anak bojone nangis mbrebesmili, mangane wi gembili, raine pucet kurang gizi.
Gara-gara : goroh-goroh.
Raga-raga : rogoh - rogoh.

Gara-gara ora mendha, senajan wis 67 taun merdika, wong cilik isih panggah rekasa kaya dijajah Landa. Jaman Jepang, didugang Jepang, jaman merdika isih kelara-lara. Ratu ora kena digugu. Mantri - Bupati mung golek mukti. Reregan mundhak, wong cilik saya klenggak. Kesurang-surang keblegan utang. Pating bilulung, bingung kesandhung-sandhung, sikile mlenthung, gegere mlengkung. Kedengkek ndheyek-ndheyek, gegere kaya coklek.
Gara-gara ora rampung, saya kedlarung. Sing kuwasa padha ngaji pumpung, kebak bandha tumpuk undhung. Pejabat lan wakil rakyat mung golek nikmat kanggo wong sabrayat.

Jamane wis kwalik-kwalik, wong apik malah disirik. Wong suci, dibenci. Wong jujur, kojur. Wong bener, thenger-thenger. Wong lugu, keblenggu. Wong bares, ora direwes. Wong temen, ora direken.
Jaman bubrah. Wong mblangkrah malah disembah-sembah. Wong ala, dipuja-puja. Wong jahat, diangkat-angkat,mundhak pangkat, mobile mengkilat, bandhane sakharat-harat. Sing mlarat saya mlarat, kerja berat opahe ora murwat. Jaman edan kaya wis ora ana tatanan. Jaman rusak, sakehing tatanan diterak-terak. Bubrah sakehing tata. Beja-bejane sing lali, isih beja sing eling klawan wspada.@

(Djajus Pete).-

GEGURITAN

E L A K O N

ana randha ayu moblong
nyangking koper menyang hongkong
luru sandhang pangan
kanggo anake ing padesan
blitar, jawa tumur
bale somahe ambyar, atine ajur
o, lelakon
kaping pindho atine ketaton
oleh pacar mung seneng kelon

surabaya nyimpen sacuwil crita
pacare nggantheng duweke wong liya
saya nelangsa kelara-lara
mangkat lunga luru tamba.*

( Djajus Pete ).-


Guritan :
K L A N G E N A N

manuk klangenanku
mabur adoh parane
isih takrungu cetha ocehe
saka penclokane panging kekayon
nepusi alang - ujuring lelakon

creweting ocehe rina lan wengine
dumeling ora ana kendhate
sigrak pencolotan ing panging ati
ngangeni.

Cathetan :
Guritan ( puisi ) ora mung ngrakit ukara kang endah, edi peni, nanging sing luwih penting, guritan kudu duwe 'gaung' utawa 'gema' makna. Ora tegese tetembungan endah yen mung kothong tanpa teges. Nanging gaung makna sing mmuncul saka guritan ora mesthi padha ing penangkepane pemaos siji lan sijine. Bisa beda-beda imajinasine enggone negesi, gumantung ing rasa senine dhewe-dhewe. Lan uga bisa beda karo imajinasine penulise. Mula guritan utawa puisi iku subyektif. Beda karo karya gancaran (prosa) asifat obyektip.

Gaung utawa gema sing kepiye kang keprungu ing guritan iku? Apa manuk kang ucul ing guritan iku simbole kakasih kang pedhot ? Nuwuhake rasa kangen saka tresnane ? Nyumanggakake.

( Djajus Pete ).-

 
TAN BISA GINANTI

Tan kinira bombong sukamulyèng kalbu
Kinurmat sih tresnaning jalu
Nadyan tebih ing sabrangan niku
Kinèn ingong darana ing pangantu

Angling mijil manis memalatsih
Mring sekaring néndra pujan kinasih
Ing karna kapyarsa aris angarih-arih
Anyles karasa nadyanta papannya tebih

Kakang Andy, jejermu datan bisa ginanti
Nadyan kèh mitramu samya angantri
Datan ana sajuga kang mambu ati
Suthik nampi jalaran padha dora ngapusi

Mandragini, énjing 030113
Biyung Amie Williams


KEKESING RATRI

Kekesing wengi keket ngemuli ati
Tan gelem lepas saginggang rikma
Mepes sedya nedya nyarik ukara
Dhedhel binuntel sekel temah cuthel

Arsa kule dereng karasa arip
Thenguk-thenguk kelap-kelop
Milang lintang kang samya kumelip
Kasawang katon abyor sumorot

Miber ing gegana ngungak wiyati
Cekelan mega kekanthi samirana
Niling karna maspaos netra lan rasa
Sapa ngreti ana Dewa lagi rondha

Necep salwiring kawruh kaswargan
Ngudi sareh sabar darana sanyata
Tebih rasa kemrungsung brangasan
Rasa mulya hening ngeneb driya

Sidhem jinem kule ing mandragini
Rep-sirep sakehing rasa pangrasa
Dhedhep tidhem sawegung ratri
Sumeleh angga rineksa Hyang Suksma

Mandragini, ratri 060113
Biyung Amie Williams

PARIKAN

PARIKAN

Ing kawruh basa Jawa ana sing diarani parikan. Ing bahasa Indonesia, parikan padha karo pantun.
Parikan iku isi pasemon kanggo gegojengan. Ana uga sing tetembungane sok 'saru' mula parikan iku ora digolongake ing kasusastra kang edi-peni. Sing nggunakake parikan lumrahe ledhek (tledhek) ing tayuban utawa para buruh kang lagi nyambutgawe, kanggo nglipur ati amrih enggone nyambutgawe ora gelis kesel. Ing kesenian ludruk - Surabaya, seneng nggunakake parikan-parikan.
Ana parikan rong larik lan ya ana parikan sing dumadi saka patang larik.

(1) PARIKAN RONG LARIK :

kantor kawat mbayalali
ora kuwat rasane ati

kawate diuntir-untir
ora kuwat rasane pikir

jarik kawung diwiru-wiru
atine bingung ra bisa turu

dalan sepur dilumpati
ajur mumur ditekati

udan deres kuntule ngombe
tiwas ngenes ra melu nduwe

(2) PARIKAN PATANG LARIK :

gathukaca pringgondani
kang petruk irunge dawa
yen semaya aja nyidrani
yen kepethuk ing ati gela

pring kuning mangklung kali
sapa wonge gak kudu ngethok
ayu kuning ngetok-etoki
sapa wonge gak kudu melok

menyang sala payunge ilang
ketemune ing kreteg curug
dadi randha ora sumelang
yen bengi akeh sing nglurug

(Djajus Pete).-
Nyaring santen nganggo kalo, 
cekap semanten kula ngaso.

kolomonggo menek pelem"
sumonggo kulo nggeh badhe tilem"


santen peresane klopo,cukup semanten atur kawulo,

santen peresane klopo,menawi lepat nyuwun ngapuro,

santen peresane klopo,,menawi salah yo dielingno



uku gedhang,gedhange rojo.
Pring njepat dadi perkoro.
Sugeng injang sedherek sedoyo.
Podho semangat Ayo makaryo.

Nyaring santen napa klapa, kula kinten rada beda.

Dirudheng-rudheng njur dipaku.
Yen ramudheng takon o aku.
Sikancil nyolong timun.
Timune telu ijo-ijo.
Nanging ojo gumun.
Mergo aku yo wong bodho.

TEMBANG

TEMBANG DOLANAN 

E, DHAYOHE TEKA

e, dhayohe teka
e, gelarna klasa
e, klasane bedhah
e, tambalen jadah
e, jadahe mambu
e, pakakna asu
e, asune mati
e, buwangen kali
e, kaline banjiir
e, buwangen pinggir.

E, DHAYOHE TEKA iku tembang dolanan sing wis ana ing jaman biyen. Ora beda kaya tembang Ilir-Ilir ; Sluku-Sluku Bathok, Jamuran, lan sapanunggalane, aran tembang dolanan. Kasebut tembang dolanan awit sing nembangake bocah-bocah kalane padha dolanan sakancane.

Senajan bener tembang dolanan, nanging tembang iku ora beda kaya lageyane mBah-mBahe wong Jawa yen gegaweyan ora mung saangger, nanging ana maknane kang mentes.+ Maksude kepiye, maknane apa, ora kaweruhan awit ora ana wong sing ngandhakake. Malah sing ngarang tembang iku sapa, uga ora dingertteni. Anane wis dadi tembang apalane bocah saka gethok-tular, turun-tumurun ora beda sastra lesan. Anak-turune wong Jawa sing nduweni kawigaten kepengin ngerti , banjur mikir-mikir dhewe, nggagas-nggagas dhewe , nggrayangi isi maknane kang kinandhut ing ukara syaire. Siji lan sijine wong bisa beda-beda ernggone negesi, gumantung ing kadewasaning pikir lan jero - cetheking rasane dhewe-dhewe.

Ukara larikan ndhuwur dhewe nyebutake anane dhayoh sing teka. Sing dikarepake dhayoh iku sapa? Tekane dhayoh wis mesthi mawa karep, hiya 'karep' iku sing disanepakake dhayoh. Sing duwe omah, rumangsa ketekan dhayoh, agahan enggone nggelar klasa kanggo nemoni dhayohe.
Nanging bareng weruh klasane bedhah, dadi kelingan jadahe sing kena kanggo nambal bedhahe klasa iku. Jadah dijupuk, ndadak jadahe mambu. Merga jadahe mambu, terus kelingan asune merga jadah mambu iku bisa dipakakake asune. Mangan jadah mambu, asune mati. Weruh asune mati, banjur keliingan kali sing kena kanggo mbuwang asu mati. Wis tekan kali kok ndilalalh kaline banjir, dadi owah maneh pikirane, malih mikir kali sing lagi banjir. Kepiye enggone mbuwang asune sing mati yen kaline banjir?

 Nitik anane telung bab sing ora becik iku, > bedhahe klasa ; jadah mambu lan bathang asu, bisa uga iku mujudake pasemon tumrap 'kurang becike' sing duwe omah, sing ketekan dhayoh iku. Nandakake enggone ora ngerti ing tata-cara. Ketekan dhayoh sing maune wis digelarake klasa, lha kok ora enggal ditemoni, malah marani jadahe. Sateruse pikirane saya molah-malih, solan-salin siing dipikir, lali marang pikirane sing dhisik.

Syair tembang iku isi kritik marang wong kang ora nduweni pikiran sing madhep marang karepe sing sakawit.Yen butuhe nemoni dhayoh, kudune ya nemoni dhayoh. Umapama ing sajrone nemoni dhayoh duwe pikiran liya, ya kudu ana sambunge karo dhayohe. Umpamane, aba marang bojone diakon nggodhokake kopi utawa metu golek rokok sing disuguhake marang dhayohe. Nanging ora mengkono. Solan-saline pikiran ora ana sambunge karo dhayohe. Malah dhayohe ditinggal menyang kali barang perlu mbuwang asune sing mati.

Iku ora beda kaya wong sing nyaleg. Karep sepisanan sing ana ing pikire, kepengin dadi anggota DPR, bisa makili rakyate. Sawuse klakon dadi anggone DPR, kudune, kang ditiindakake ya kudu ana sambunge karo kepentingane rakyat sing diwakili. Ora kok bareng weruh dhuwit kandel, malih mlenceng karepe, salin sing dipikir, lali marang pikirane ing sakawait enggone makiili rakyat. Rakyate dadi kele-kele, ora beda dhayoh iku mau, ora direken saka wis owah pikirane sing duwe omah.

Sing dadi guru, salaku-lakune ya kudu tansah ana sambunge karo nenggone dadi guru. satindak-tanduke ya kudu bisa dadi patuladhan. Arep misuh kok ana muride, ya kudu diulu maneh, eling enggone sok nuturi muride sing ora pareng misuh. Kok diajak main kertu kancane ing pajagongan, ya becik ora, kudu eling enggone sok nuturi muride ora kena main judhi, ngabotohan.

Nanging ing jaman saiki, golek panutan utawa pimpinan sing teguh imane, sing tansah kenceng tekade ora molah-mallih saka ayahan kang disangkul, angel. Racake, kaya sing wis disumurupi ing ngakeh, kaya isining ukara ing tembang iku mau > AKEH SING SUWEK KAYA KLASA BEDHAH. AKEH SING KAYA JADAH MAMBU. AKEH SING KAYA ASU. Entek-entekane, akhire, asu mati ora kajen dadi bathang banger, dibuwang menyang kali, kelekake banjir. @

( Djajus Pete ).-

PUCUNG

AJARAN KAUTAMAN

Serat Wedhatama riptane KGPAA (Kanjeng Gusti Pangeran Arya Adhipati) Mangkunegara ka-IV ing Surakarta Hadiningrat, isi kawruh piwulang kautaman. Isine dumadi saka 14 pada tembang Pangkur ; 18 pada tembang Sinom; 15 pada tembang Pucung lan 24 pada tembang Gambuh.
Ing antarane 14 pada tembang Pucung iku, ana sapada kanthi ukara mengkene :

lila lamun
kelangan nora gegetun
trima yen ketaman
sakserik sameng dumadi
tri legawa nalangsa srah ing bathara.

Jlentrehe :
(1) lila lamun.
Wong kudu lila atine yen kelangan, ora perlu getun awit miturut piwulang suci, kabeh bandha donya iki mung titipan. Ora ana liya sing kagungan kejaba Pangeran, Allah SWT. Mulane ana tetembungan Jawa > drajat kenane minggat, bandha kenane lunga. Yen pancen wis dikersakake Pangeran, brajat pangkat lan bandha bisa ilang sakedheping netra.

(2) trima yen ketaman, sakserik sameng dumadi.
Digawe serik dening liyan, diina , disawiyah dening sapa wae, trima meneng ora kepengin males senajan atine nelangsa kelara-lara.

(3) tri legawa nalangsa srah ing bathara.
Kejaba lila yen kelangan lan trima atine digawe serik dening sapepadhane urip, sing katelu , rasa nelangsane dipasrahake marang 'bathara' hiya Pangeran, Allah SWT, awit percaya yen Pangeran bakal paring piwales marang umate sing cendhala ing budi.

Nanging apa ya akeh wong sing bisa sumeleh kaya mengkono iku? Anaa ya mung sethithik banget cacahe, ya wong-wong sing wis jero pangertene ngenani dununge urip. Wong - wong sing wis bisa menep atine mengkono kuwi, katon padhang praupane saka beninge pikir lan rasane. Wis bisa ngendhaleni hawa napsune sarta seneng nindakake kautaman marang sapepadhane urip. Ora duwe rasa getun yen kelangan jalaran ora tau rumangsa nduwe. @

Cathetan tembung :

lamun = yen
sameng dumadi = sesamaning urip
tri = telu
legawa = lila
bathara = bisa ateges Pangeran ing syair tembang iku.

( Djajus Pete ).-

KINANTHI

padha gulangen ing kalbu
ing sasmita amrih lantip
aja pijer mangan nendra
kaprawiran den kaesthi
pesunen saliranira
sudanen dhahar lan guling.

Cathetan (1) :
gulangen = kulinanna supara prigel
kalbu = ati
sasmita = firasat ; ngalamat ; pratandha
lantip = pinter
nendra = turu
kaprawiran = kekendelan
kaesthi = kang dituju ; kang dadi konsentrasi
pesunen = udinen kanthi temen
saliranira = awakira = awakmu
guling ( bantal dawa) = sing dikarepake > turu.

Cathetan (2) :
Tembang Kinanthi kasebut tinemu ana ing Serat Wulangreh, riptane Sri Pakubuwono ka-IV ing Surakarta Hadiningrat.Ing gatra (larik) pungkasan, ana sing kanthi tembung 'cegahen' > cegahan dhahar lan guling. Senajan beda tembunge nanging nduweni teges kang padha, yaiku > nyegah utawa ngurangi mangan lan turu.

Tembang kasebut isi pitutur ngenani urip, yen wong urip iku kudu bisa laku prihatin. Tegese, aja mung nggedhekake enggone mangan lan turu. Kudu bisa nglatih atine amrih bisa nguwasani anane sasmita, awit ing urip iki, akeh sasmita ( firasat , ngalamat utawa pratandha) sing ora terang-terangan. Dadi wong kudu bisa tanggap ing sasmita . Lire, atine kudu bisa krasa utawa bisa nampa anane sasmita , bisa ngerti marang karepe sasmita kang nekani awake.

Conto kasus sing paling gampang,umpamane, mentas ngapusi dhuwite wong. Let sawetara dina, tiba kepleset saka sepedha montor dadi lan larane awake, athang-athang lara,montore uga rusak. Sing kethul rasane,mung nganggep yen enggone tiba iku saka lunyune dalan,mentas udan, slip rodhane. Nanging yen bisa tanggap ing sasmita, bisa mikir, apa sebabe awake kok nemoni lelakon kaya mengkono? Dadi ngerti, enggone tiba iku kaya dielingake enggone mentas nindakake laku kang kleru. Sadhar kaya mengkono, banjur diati-ati enggone nglakoni urip ing dalan sing bener amrih slamet uripe ndonya-akherat.

Yaiku perlune sinau olah batin (rokhani), sarana ngasah atine supaya lantip (pinter). Aja mung nggedhekake enggone mangan lan turu wae. Mangan lan turu dikurangi, disuda, dicegah. Mangan yen keluwih-luwih, royal ( foya-foya), kejaba uga bisa dadi penyakit, uga bisa nyuda kawaspadan (kaprayitnan). Kakehan turu uga aran keset, ngentek-ngentekake wektu.@

(Djajus Pete).-

Sekar macapat : Kinanthi Tri pada

MUGA SAMYA RAHAYU
Wus dangu tan samya pangguh
Baya warta kang kapyarsi
Ulun tansah bagaswaras
Linuber ing sihing Gusti,
Daksesuwun mring Hyang Suksma,
Jinangkung ing saben ari

Prabangkara wus neng kayun
Cahyane trang amberkahi
Sagung titah jagadraya
Kinanthi ing saben ari
Jumurung lan pudyastawa
Samya gesang sukeng ati

Rerangkulan sayuk-rukun
Silih asuh asah asih
Samya gumyak ing pakaryan
Dentaberi ngati-ati
Nastiti ing guna kaya
Bagyamulya kang kaesthi

Tepiswiring persil kopi, enjing 100113
Biyung Amie Williams

NGELMU IKU

ngelmu iku kelakone kanthi laku
lekase klawan kas
tegese kas nyantosani
setya budya pangekese dur angkara.

Mengkono cakepan (syair) tembang Pucung ing Serat Wedhatama riptane Kanjeng Gusti Pangeran Arya Adhipati Mangkunegara ka-IV ig Surakarta Hadiningrat.

Sing aran ngelmu iku yaiku kawruh babagan batin kang ditindakake kanthi laku. Laku, tegese, dilakoni, ditindakake, diamalake ing sajroning urip. Hablum minanas, hablum minallah, tegese, gawe kabecikan marang sapedhane urip lan suyud manembah marang Gusti Allah ya Pangeran Kang Maha Agung.
Suyud manembah iku, ora mung lambene mripil fasih ngucapake sawernane dhalil lan ragane kumrembyah nindakake sembah (sembahyang),nanging uga taat nglakoni ,ngamalake apa kang dadi isine. Apa tegese kabeh iku yen tumindake nasar seneng maksiyat, neraki dhawuh pretahe Gusti. Mulane sing kena kanggo sangune mlaku mulih ing mbesuke, amale, kabecikane.

Ngelmu iku kudu dilakoni. Ngelmu sing ora dilakoni arane dudu ngelmu. Bisane nglakoni ngelmu, lekase (wiwitane) kanthi tekad kang santosa kaya kang disebutake ing tembang Pucung iku. Kanthi madhep,manteb. Yen wis bisa santosa adheping tekad, bakal bisa ngendhih angkara (setya budya pangekesing dur angkara). Pengekese = angendhih utawa anglebur. Dur (basa Jawa kuna) = ala. Angkara = sipat kang ala, drengki, srei , jil-methakil ' melik darbeking liyan, sombong, kumingsun ,srakah, sawenang-wenang lan sapanunggalane. Sawernane sing ala bisa diendhih, dilebur, disingkiri saka wis santosa tekade ing laku kautaman kanggo uripe supaya becik.

Nyingkiri utawa nglebur sipat angkara mengkono iku angel yen durung kuwat imane.Rubeda, alangan utawa gangguane ora liya kejaba anane sipat pepenginan ing awake manungsa.Sipat pengin iku pancen wis kodrat kanggo pirantining urip.Ya amarga saka anane daya pengin,wong ketarik kesengsem marang lawan jenise, ketarik pengin nggawe omah, ketarik pengin duwe kendaraan, pengin bandha donya, drajat pangkat , kepinteran lan sakehing pepinginan liyane. Mengkono iku wis dadi takdir garising urip tumrap manungsa, wis lumrah yen kebak ing rasa pengin.
Sing ora lumrah iku yen playune rasa pengin nganti nerak sarak. Yen ora bisa nyegah, meper utawa ngedhaleni napsu pengine sing keliwat-liwat ,bisa runtuh imane saka keseret angkara murkane.

Akeh tembang-tembang kuna sing mentes kebak wewarah, bisa didhudhah, doinceki, kena kanggo gegaraning urip ing nggenah.Senajan sabane Mekah, yen uripe mblangkrah ora nggenah ,ya bisa dadi dukane Gusti Allah.Senajan ora Kaji yen tumindake netepi piwulang suci, ya bisa ditampa Gusti. Senajan wong abangan, yen uripe nglakoni kautaman, ya bakal antuk papan saka Pangeran.@

(Djajus Pete, Jakarta, 03 Januari 2013).-

AJARAN KAUTAMAN

Serat Wedhatama riptane KGPAA Mangkunegara ka-IV isi piwulang kautaman. Isine dumadi saka 14 pada (bait) tembang Pangkur; 18 pada tembang Sinom ; 15 pada tembang Pucung lan 24 pada tembang Gambuh.
Ing antarane tembang Pucung kasebut, ana sapada (sabait) kanthi ukara mengkene :

lila lamun
kelangan nora gegetun
trima yen ketaman
sakserik sameng dumadi
trilegawa nalangsa srah ing bathara.

Tembang iku isi pitutur marang wong (1) lila atine , ora getun yen kelangan awit miturut piwulang suci, bandha-donya iki mung titipan, ya kagungane Pangeran sing dititipake marang manungsa, umate. Ing basa Jawa ya wis ana tetembungan : bandha kenane lunga, drajat-pangkat kenane minggat. Yen pancen wis dikersake dening Pangeran, bandha lan drajat-pagkat bisa oncat sakedheping mripat.
Lan ,ing satengahe bebrayan, akeh wong muni yen bandha-donya iku mung titipan. Fasih banget enggone ngucapake kaya wis dadi apalane lambe. Nanging bareng klakon dhuwite ilang, isih dawa rasa getun. Ngutangake dhuwit ya ngono, ora engal disaur, wis ngrasani ala, bingung olehe nagih karo nesu-nesu. Kudune rak ora mengkono wong lambene wis kulina muni yen bandha iku jare titipan.
Kudune bisa mikir, kari Gusti Allah piye sing kagungan bandha iku. Sing nesu kudune rak Gusti Alllah, ora dheweke. Yen pancen Gusti Allah ngersakake dhuwit iku ilang utawa diemplep wong...,ha ya uwis, ora perlu digetuni.

Tumrap wong sing wis jero rasane, yen wis ngeculake dhuwit diutang wong, ora nganggo ngarep-arep kapan baline.Ing nalikane ngeculake dhuwit, atine wis dipasake awit dudu dhuwite dhewe, dhuwit titipan. Dene kok ora disaur, ya kari Gusti Alllah kepiye sing kagungan dhuwit iku. kanthi ati sumeleh mengkono, ing pikir bisa padhang, ati lerem, ora gela kemrungsung...Lan ing btin uga percaya yen dhuwit sing diemplep wong iku,yen dhuwit apik-apik temenan, Pangeran wis mesthi bakal paring ijol. Embuh kanthi cara apa, lumantar dalan apa, Pangeran ora kurang dalan pring kanugrahan. Kari gumantung umate sing nampa, krasa apa ora atine yen dhuwite sing diemplep wong wis diijoli luwih akeh. Embuh saka asiling tandurane sing ndadi, duwe panenan akeh, utawa saka antuk rejeki keh sing tanpa kanyana, utawa saka dalan liyane sing bisa nekakake kabegjan.

Apamaneh kok mung barang ilang, ora digawe getun. Selagine digawe serik dening liyan, meneng wae (2) trima yen ketaman, sakserik sameng dumadi = trima atine yen digawe serik dening sapepadhane. Anane mung meneng, ora gela lan ya ora lara atine. Batine ngucap," Aku iki mung saderma urip, ana sing nguripake. Kok uripku dienyek wong, disawiyah wong,ya wis ben, Pangeran ora sare...,"mengkono pamupuse, pasrah sumarah marang Pangeran kaya kang wis kasebut ing ukara (3) trilegawa nalangsa srah bathara. (Maksude 'Bathara' = Pangeran hiya Gusti Kang Murbeng Jagad ).

Yen ana umat kang gumendhung, sawenang-wenang, nyawiyah sesamaning umat, wis mesthi ing pamburine wong kang mengkono mau bakal diwelehake dening adiling lelakon saka kuwasane Sing Gawe Urip.

Nanging apa akeh wong sing bisa nglakoni urip kaya mengkono iku? Yen kelangan ora getun, digawe serik, ora lara atine? Anaa mung sethithik banget, ya wong-wong sing wis jero pangertene ngenani dununge urip. Wong-wong sing wis bisa menep atine mengkono iku katon padhang sumringah praupane, saka beninge pikir lan rasane.Ora ana rasa getun yen kelangan jalaran wis paham yen manungsa iku ora duwe apa-apa, kabeh kang gumelar ing ngalam ndonya kagungane Pangeran.@

AJA TURU SORE KAKI

Kanggone wong Jawa , betah melek kuwi apik banget, kena kanggo tetulak barang kang sing ala lan yen awak lagi beja, bisa ketekan nugraha saka Dewa. Tembange ya wis ana, mengkene :

aja turu sore kaki
ana dewa ngangklang jagad
nyangking bokor kencanane
isine donga tetulak
sandhang klawan pangan
yaiku bageyanipun wong melek sabar narima.

Melek bengi kena kanggo nulak samubarang sing ala. Mengkono uga roh-roh jahat, jim setan brekasakan ya wedi, moh nyedhak nganggu gawe. Guyonane, bibit penyakit sing tekane wayah wengi ye emoh menclok merga wonge isih melek. Dadine, mencloke penyakit menyang wong sing lagi turu. Mulane, wong sing betah melek iku adoh saka lelara, akeh warase.
Wong betah melek sabar lan narima iku akeh bejane. Kaya ing ukarane ing tembang iku, yen ana Dewa ngangklang jagad andum rejeki ya keduman. Mulane, senenga melek wengi kareben lancar samubarange. Ing tuntunan Agama Islam uga wis nyebutake sing ana hubungane karo utamane wektu wengi, yaiku, sholata tengah wengi, tahajud. Dadi, ajarane wong Jawa jaman kuna kaya kang kasebut ing tembang iku, uga sairip karo piwulange agama. Tengah wengi ing kahanan sepi, wektu kang becik kanggo semedi,maneges,ngeningake cipta, kanggo sesambungan karo Sing Nguripi.@ (Djajus Pete ).-