TEMBANG

TEMBANG DOLANAN 

E, DHAYOHE TEKA

e, dhayohe teka
e, gelarna klasa
e, klasane bedhah
e, tambalen jadah
e, jadahe mambu
e, pakakna asu
e, asune mati
e, buwangen kali
e, kaline banjiir
e, buwangen pinggir.

E, DHAYOHE TEKA iku tembang dolanan sing wis ana ing jaman biyen. Ora beda kaya tembang Ilir-Ilir ; Sluku-Sluku Bathok, Jamuran, lan sapanunggalane, aran tembang dolanan. Kasebut tembang dolanan awit sing nembangake bocah-bocah kalane padha dolanan sakancane.

Senajan bener tembang dolanan, nanging tembang iku ora beda kaya lageyane mBah-mBahe wong Jawa yen gegaweyan ora mung saangger, nanging ana maknane kang mentes.+ Maksude kepiye, maknane apa, ora kaweruhan awit ora ana wong sing ngandhakake. Malah sing ngarang tembang iku sapa, uga ora dingertteni. Anane wis dadi tembang apalane bocah saka gethok-tular, turun-tumurun ora beda sastra lesan. Anak-turune wong Jawa sing nduweni kawigaten kepengin ngerti , banjur mikir-mikir dhewe, nggagas-nggagas dhewe , nggrayangi isi maknane kang kinandhut ing ukara syaire. Siji lan sijine wong bisa beda-beda ernggone negesi, gumantung ing kadewasaning pikir lan jero - cetheking rasane dhewe-dhewe.

Ukara larikan ndhuwur dhewe nyebutake anane dhayoh sing teka. Sing dikarepake dhayoh iku sapa? Tekane dhayoh wis mesthi mawa karep, hiya 'karep' iku sing disanepakake dhayoh. Sing duwe omah, rumangsa ketekan dhayoh, agahan enggone nggelar klasa kanggo nemoni dhayohe.
Nanging bareng weruh klasane bedhah, dadi kelingan jadahe sing kena kanggo nambal bedhahe klasa iku. Jadah dijupuk, ndadak jadahe mambu. Merga jadahe mambu, terus kelingan asune merga jadah mambu iku bisa dipakakake asune. Mangan jadah mambu, asune mati. Weruh asune mati, banjur keliingan kali sing kena kanggo mbuwang asu mati. Wis tekan kali kok ndilalalh kaline banjir, dadi owah maneh pikirane, malih mikir kali sing lagi banjir. Kepiye enggone mbuwang asune sing mati yen kaline banjir?

 Nitik anane telung bab sing ora becik iku, > bedhahe klasa ; jadah mambu lan bathang asu, bisa uga iku mujudake pasemon tumrap 'kurang becike' sing duwe omah, sing ketekan dhayoh iku. Nandakake enggone ora ngerti ing tata-cara. Ketekan dhayoh sing maune wis digelarake klasa, lha kok ora enggal ditemoni, malah marani jadahe. Sateruse pikirane saya molah-malih, solan-salin siing dipikir, lali marang pikirane sing dhisik.

Syair tembang iku isi kritik marang wong kang ora nduweni pikiran sing madhep marang karepe sing sakawit.Yen butuhe nemoni dhayoh, kudune ya nemoni dhayoh. Umapama ing sajrone nemoni dhayoh duwe pikiran liya, ya kudu ana sambunge karo dhayohe. Umpamane, aba marang bojone diakon nggodhokake kopi utawa metu golek rokok sing disuguhake marang dhayohe. Nanging ora mengkono. Solan-saline pikiran ora ana sambunge karo dhayohe. Malah dhayohe ditinggal menyang kali barang perlu mbuwang asune sing mati.

Iku ora beda kaya wong sing nyaleg. Karep sepisanan sing ana ing pikire, kepengin dadi anggota DPR, bisa makili rakyate. Sawuse klakon dadi anggone DPR, kudune, kang ditiindakake ya kudu ana sambunge karo kepentingane rakyat sing diwakili. Ora kok bareng weruh dhuwit kandel, malih mlenceng karepe, salin sing dipikir, lali marang pikirane ing sakawait enggone makiili rakyat. Rakyate dadi kele-kele, ora beda dhayoh iku mau, ora direken saka wis owah pikirane sing duwe omah.

Sing dadi guru, salaku-lakune ya kudu tansah ana sambunge karo nenggone dadi guru. satindak-tanduke ya kudu bisa dadi patuladhan. Arep misuh kok ana muride, ya kudu diulu maneh, eling enggone sok nuturi muride sing ora pareng misuh. Kok diajak main kertu kancane ing pajagongan, ya becik ora, kudu eling enggone sok nuturi muride ora kena main judhi, ngabotohan.

Nanging ing jaman saiki, golek panutan utawa pimpinan sing teguh imane, sing tansah kenceng tekade ora molah-mallih saka ayahan kang disangkul, angel. Racake, kaya sing wis disumurupi ing ngakeh, kaya isining ukara ing tembang iku mau > AKEH SING SUWEK KAYA KLASA BEDHAH. AKEH SING KAYA JADAH MAMBU. AKEH SING KAYA ASU. Entek-entekane, akhire, asu mati ora kajen dadi bathang banger, dibuwang menyang kali, kelekake banjir. @

( Djajus Pete ).-

PUCUNG

AJARAN KAUTAMAN

Serat Wedhatama riptane KGPAA (Kanjeng Gusti Pangeran Arya Adhipati) Mangkunegara ka-IV ing Surakarta Hadiningrat, isi kawruh piwulang kautaman. Isine dumadi saka 14 pada tembang Pangkur ; 18 pada tembang Sinom; 15 pada tembang Pucung lan 24 pada tembang Gambuh.
Ing antarane 14 pada tembang Pucung iku, ana sapada kanthi ukara mengkene :

lila lamun
kelangan nora gegetun
trima yen ketaman
sakserik sameng dumadi
tri legawa nalangsa srah ing bathara.

Jlentrehe :
(1) lila lamun.
Wong kudu lila atine yen kelangan, ora perlu getun awit miturut piwulang suci, kabeh bandha donya iki mung titipan. Ora ana liya sing kagungan kejaba Pangeran, Allah SWT. Mulane ana tetembungan Jawa > drajat kenane minggat, bandha kenane lunga. Yen pancen wis dikersakake Pangeran, brajat pangkat lan bandha bisa ilang sakedheping netra.

(2) trima yen ketaman, sakserik sameng dumadi.
Digawe serik dening liyan, diina , disawiyah dening sapa wae, trima meneng ora kepengin males senajan atine nelangsa kelara-lara.

(3) tri legawa nalangsa srah ing bathara.
Kejaba lila yen kelangan lan trima atine digawe serik dening sapepadhane urip, sing katelu , rasa nelangsane dipasrahake marang 'bathara' hiya Pangeran, Allah SWT, awit percaya yen Pangeran bakal paring piwales marang umate sing cendhala ing budi.

Nanging apa ya akeh wong sing bisa sumeleh kaya mengkono iku? Anaa ya mung sethithik banget cacahe, ya wong-wong sing wis jero pangertene ngenani dununge urip. Wong - wong sing wis bisa menep atine mengkono kuwi, katon padhang praupane saka beninge pikir lan rasane. Wis bisa ngendhaleni hawa napsune sarta seneng nindakake kautaman marang sapepadhane urip. Ora duwe rasa getun yen kelangan jalaran ora tau rumangsa nduwe. @

Cathetan tembung :

lamun = yen
sameng dumadi = sesamaning urip
tri = telu
legawa = lila
bathara = bisa ateges Pangeran ing syair tembang iku.

( Djajus Pete ).-

KINANTHI

padha gulangen ing kalbu
ing sasmita amrih lantip
aja pijer mangan nendra
kaprawiran den kaesthi
pesunen saliranira
sudanen dhahar lan guling.

Cathetan (1) :
gulangen = kulinanna supara prigel
kalbu = ati
sasmita = firasat ; ngalamat ; pratandha
lantip = pinter
nendra = turu
kaprawiran = kekendelan
kaesthi = kang dituju ; kang dadi konsentrasi
pesunen = udinen kanthi temen
saliranira = awakira = awakmu
guling ( bantal dawa) = sing dikarepake > turu.

Cathetan (2) :
Tembang Kinanthi kasebut tinemu ana ing Serat Wulangreh, riptane Sri Pakubuwono ka-IV ing Surakarta Hadiningrat.Ing gatra (larik) pungkasan, ana sing kanthi tembung 'cegahen' > cegahan dhahar lan guling. Senajan beda tembunge nanging nduweni teges kang padha, yaiku > nyegah utawa ngurangi mangan lan turu.

Tembang kasebut isi pitutur ngenani urip, yen wong urip iku kudu bisa laku prihatin. Tegese, aja mung nggedhekake enggone mangan lan turu. Kudu bisa nglatih atine amrih bisa nguwasani anane sasmita, awit ing urip iki, akeh sasmita ( firasat , ngalamat utawa pratandha) sing ora terang-terangan. Dadi wong kudu bisa tanggap ing sasmita . Lire, atine kudu bisa krasa utawa bisa nampa anane sasmita , bisa ngerti marang karepe sasmita kang nekani awake.

Conto kasus sing paling gampang,umpamane, mentas ngapusi dhuwite wong. Let sawetara dina, tiba kepleset saka sepedha montor dadi lan larane awake, athang-athang lara,montore uga rusak. Sing kethul rasane,mung nganggep yen enggone tiba iku saka lunyune dalan,mentas udan, slip rodhane. Nanging yen bisa tanggap ing sasmita, bisa mikir, apa sebabe awake kok nemoni lelakon kaya mengkono? Dadi ngerti, enggone tiba iku kaya dielingake enggone mentas nindakake laku kang kleru. Sadhar kaya mengkono, banjur diati-ati enggone nglakoni urip ing dalan sing bener amrih slamet uripe ndonya-akherat.

Yaiku perlune sinau olah batin (rokhani), sarana ngasah atine supaya lantip (pinter). Aja mung nggedhekake enggone mangan lan turu wae. Mangan lan turu dikurangi, disuda, dicegah. Mangan yen keluwih-luwih, royal ( foya-foya), kejaba uga bisa dadi penyakit, uga bisa nyuda kawaspadan (kaprayitnan). Kakehan turu uga aran keset, ngentek-ngentekake wektu.@

(Djajus Pete).-

Sekar macapat : Kinanthi Tri pada

MUGA SAMYA RAHAYU
Wus dangu tan samya pangguh
Baya warta kang kapyarsi
Ulun tansah bagaswaras
Linuber ing sihing Gusti,
Daksesuwun mring Hyang Suksma,
Jinangkung ing saben ari

Prabangkara wus neng kayun
Cahyane trang amberkahi
Sagung titah jagadraya
Kinanthi ing saben ari
Jumurung lan pudyastawa
Samya gesang sukeng ati

Rerangkulan sayuk-rukun
Silih asuh asah asih
Samya gumyak ing pakaryan
Dentaberi ngati-ati
Nastiti ing guna kaya
Bagyamulya kang kaesthi

Tepiswiring persil kopi, enjing 100113
Biyung Amie Williams

NGELMU IKU

ngelmu iku kelakone kanthi laku
lekase klawan kas
tegese kas nyantosani
setya budya pangekese dur angkara.

Mengkono cakepan (syair) tembang Pucung ing Serat Wedhatama riptane Kanjeng Gusti Pangeran Arya Adhipati Mangkunegara ka-IV ig Surakarta Hadiningrat.

Sing aran ngelmu iku yaiku kawruh babagan batin kang ditindakake kanthi laku. Laku, tegese, dilakoni, ditindakake, diamalake ing sajroning urip. Hablum minanas, hablum minallah, tegese, gawe kabecikan marang sapedhane urip lan suyud manembah marang Gusti Allah ya Pangeran Kang Maha Agung.
Suyud manembah iku, ora mung lambene mripil fasih ngucapake sawernane dhalil lan ragane kumrembyah nindakake sembah (sembahyang),nanging uga taat nglakoni ,ngamalake apa kang dadi isine. Apa tegese kabeh iku yen tumindake nasar seneng maksiyat, neraki dhawuh pretahe Gusti. Mulane sing kena kanggo sangune mlaku mulih ing mbesuke, amale, kabecikane.

Ngelmu iku kudu dilakoni. Ngelmu sing ora dilakoni arane dudu ngelmu. Bisane nglakoni ngelmu, lekase (wiwitane) kanthi tekad kang santosa kaya kang disebutake ing tembang Pucung iku. Kanthi madhep,manteb. Yen wis bisa santosa adheping tekad, bakal bisa ngendhih angkara (setya budya pangekesing dur angkara). Pengekese = angendhih utawa anglebur. Dur (basa Jawa kuna) = ala. Angkara = sipat kang ala, drengki, srei , jil-methakil ' melik darbeking liyan, sombong, kumingsun ,srakah, sawenang-wenang lan sapanunggalane. Sawernane sing ala bisa diendhih, dilebur, disingkiri saka wis santosa tekade ing laku kautaman kanggo uripe supaya becik.

Nyingkiri utawa nglebur sipat angkara mengkono iku angel yen durung kuwat imane.Rubeda, alangan utawa gangguane ora liya kejaba anane sipat pepenginan ing awake manungsa.Sipat pengin iku pancen wis kodrat kanggo pirantining urip.Ya amarga saka anane daya pengin,wong ketarik kesengsem marang lawan jenise, ketarik pengin nggawe omah, ketarik pengin duwe kendaraan, pengin bandha donya, drajat pangkat , kepinteran lan sakehing pepinginan liyane. Mengkono iku wis dadi takdir garising urip tumrap manungsa, wis lumrah yen kebak ing rasa pengin.
Sing ora lumrah iku yen playune rasa pengin nganti nerak sarak. Yen ora bisa nyegah, meper utawa ngedhaleni napsu pengine sing keliwat-liwat ,bisa runtuh imane saka keseret angkara murkane.

Akeh tembang-tembang kuna sing mentes kebak wewarah, bisa didhudhah, doinceki, kena kanggo gegaraning urip ing nggenah.Senajan sabane Mekah, yen uripe mblangkrah ora nggenah ,ya bisa dadi dukane Gusti Allah.Senajan ora Kaji yen tumindake netepi piwulang suci, ya bisa ditampa Gusti. Senajan wong abangan, yen uripe nglakoni kautaman, ya bakal antuk papan saka Pangeran.@

(Djajus Pete, Jakarta, 03 Januari 2013).-

AJARAN KAUTAMAN

Serat Wedhatama riptane KGPAA Mangkunegara ka-IV isi piwulang kautaman. Isine dumadi saka 14 pada (bait) tembang Pangkur; 18 pada tembang Sinom ; 15 pada tembang Pucung lan 24 pada tembang Gambuh.
Ing antarane tembang Pucung kasebut, ana sapada (sabait) kanthi ukara mengkene :

lila lamun
kelangan nora gegetun
trima yen ketaman
sakserik sameng dumadi
trilegawa nalangsa srah ing bathara.

Tembang iku isi pitutur marang wong (1) lila atine , ora getun yen kelangan awit miturut piwulang suci, bandha-donya iki mung titipan, ya kagungane Pangeran sing dititipake marang manungsa, umate. Ing basa Jawa ya wis ana tetembungan : bandha kenane lunga, drajat-pangkat kenane minggat. Yen pancen wis dikersake dening Pangeran, bandha lan drajat-pagkat bisa oncat sakedheping mripat.
Lan ,ing satengahe bebrayan, akeh wong muni yen bandha-donya iku mung titipan. Fasih banget enggone ngucapake kaya wis dadi apalane lambe. Nanging bareng klakon dhuwite ilang, isih dawa rasa getun. Ngutangake dhuwit ya ngono, ora engal disaur, wis ngrasani ala, bingung olehe nagih karo nesu-nesu. Kudune rak ora mengkono wong lambene wis kulina muni yen bandha iku jare titipan.
Kudune bisa mikir, kari Gusti Allah piye sing kagungan bandha iku. Sing nesu kudune rak Gusti Alllah, ora dheweke. Yen pancen Gusti Allah ngersakake dhuwit iku ilang utawa diemplep wong...,ha ya uwis, ora perlu digetuni.

Tumrap wong sing wis jero rasane, yen wis ngeculake dhuwit diutang wong, ora nganggo ngarep-arep kapan baline.Ing nalikane ngeculake dhuwit, atine wis dipasake awit dudu dhuwite dhewe, dhuwit titipan. Dene kok ora disaur, ya kari Gusti Alllah kepiye sing kagungan dhuwit iku. kanthi ati sumeleh mengkono, ing pikir bisa padhang, ati lerem, ora gela kemrungsung...Lan ing btin uga percaya yen dhuwit sing diemplep wong iku,yen dhuwit apik-apik temenan, Pangeran wis mesthi bakal paring ijol. Embuh kanthi cara apa, lumantar dalan apa, Pangeran ora kurang dalan pring kanugrahan. Kari gumantung umate sing nampa, krasa apa ora atine yen dhuwite sing diemplep wong wis diijoli luwih akeh. Embuh saka asiling tandurane sing ndadi, duwe panenan akeh, utawa saka antuk rejeki keh sing tanpa kanyana, utawa saka dalan liyane sing bisa nekakake kabegjan.

Apamaneh kok mung barang ilang, ora digawe getun. Selagine digawe serik dening liyan, meneng wae (2) trima yen ketaman, sakserik sameng dumadi = trima atine yen digawe serik dening sapepadhane. Anane mung meneng, ora gela lan ya ora lara atine. Batine ngucap," Aku iki mung saderma urip, ana sing nguripake. Kok uripku dienyek wong, disawiyah wong,ya wis ben, Pangeran ora sare...,"mengkono pamupuse, pasrah sumarah marang Pangeran kaya kang wis kasebut ing ukara (3) trilegawa nalangsa srah bathara. (Maksude 'Bathara' = Pangeran hiya Gusti Kang Murbeng Jagad ).

Yen ana umat kang gumendhung, sawenang-wenang, nyawiyah sesamaning umat, wis mesthi ing pamburine wong kang mengkono mau bakal diwelehake dening adiling lelakon saka kuwasane Sing Gawe Urip.

Nanging apa akeh wong sing bisa nglakoni urip kaya mengkono iku? Yen kelangan ora getun, digawe serik, ora lara atine? Anaa mung sethithik banget, ya wong-wong sing wis jero pangertene ngenani dununge urip. Wong-wong sing wis bisa menep atine mengkono iku katon padhang sumringah praupane, saka beninge pikir lan rasane.Ora ana rasa getun yen kelangan jalaran wis paham yen manungsa iku ora duwe apa-apa, kabeh kang gumelar ing ngalam ndonya kagungane Pangeran.@

AJA TURU SORE KAKI

Kanggone wong Jawa , betah melek kuwi apik banget, kena kanggo tetulak barang kang sing ala lan yen awak lagi beja, bisa ketekan nugraha saka Dewa. Tembange ya wis ana, mengkene :

aja turu sore kaki
ana dewa ngangklang jagad
nyangking bokor kencanane
isine donga tetulak
sandhang klawan pangan
yaiku bageyanipun wong melek sabar narima.

Melek bengi kena kanggo nulak samubarang sing ala. Mengkono uga roh-roh jahat, jim setan brekasakan ya wedi, moh nyedhak nganggu gawe. Guyonane, bibit penyakit sing tekane wayah wengi ye emoh menclok merga wonge isih melek. Dadine, mencloke penyakit menyang wong sing lagi turu. Mulane, wong sing betah melek iku adoh saka lelara, akeh warase.
Wong betah melek sabar lan narima iku akeh bejane. Kaya ing ukarane ing tembang iku, yen ana Dewa ngangklang jagad andum rejeki ya keduman. Mulane, senenga melek wengi kareben lancar samubarange. Ing tuntunan Agama Islam uga wis nyebutake sing ana hubungane karo utamane wektu wengi, yaiku, sholata tengah wengi, tahajud. Dadi, ajarane wong Jawa jaman kuna kaya kang kasebut ing tembang iku, uga sairip karo piwulange agama. Tengah wengi ing kahanan sepi, wektu kang becik kanggo semedi,maneges,ngeningake cipta, kanggo sesambungan karo Sing Nguripi.@ (Djajus Pete ).-